Rostás - Farkas György honlapja
Szabó Lőrinc
Pe sako than kathe san
Pe sako than koathe san sar varikana
zhanostu, dikhostu, kamostu:
drom, plaj, vesh tusa aven,
gav haj foro, dyes haj ratyi
pa tu vorbin, e tomna haj e jiva,
paji, zibano sa pe tu serojipo
sar o kamipe o angluno
bishtajpanzh primavara, milaja.
Pe sako than san: sar e luludya
sharavos muro trajo, muri losh,
muro ternyipe, lasharipe:
sakofalo pe sako than tu san
ande ma sar te cipisas:
sar sagda manca tavesas!
(Rostás - Farkas György fordítása)
Mindenütt ott vagy
Mindenütt ott vagy, ahol valaha
tudtalak, láttalak, szerettelek:
út, öröm, erdő veled integet,
falu és város, nappal s éjszaka
folyton idéz, őszi hegy s tél hava,
vízpart s vonatfütty, s mindben ott remeg
az első vágy, s a tartó őrület
huszonöt kigyúlt tavasza, nyara.
Mindenütt megvagy: mint virágözön
borítod életemet, friss öröm,
frissítő ifjúságom, gyönyöröm:
minden mindenütt veled ostromol,
de mindig feljajdul a halk sikoly:
e sok Mindenütt mindenütt Sehol!
Rostás - Farkas György
Po kethano drom
Kethano drom: sar sosko politikicko organizicko inkridyol karingleste romano manush, kethane trubuj te xutyilas amare kumpaniako samalinipe. Opre trubuj te sikavas kethane inkerde kuchimatura. Opre trubuj te putras amare butya, amare kerimatura andaj butya majangle te shaj resas. Adyes trubuj te maras ame anda kode opre te ashuvas. Amaro romanimasko historipe kajlesko baro nyevo krizishireslas. Na numa kathe kere, de karingsode ande Europa, zhikathar e Vlashia zhikaj o Nyamcicko them.
O jek memento andaj but: Kethano drom: anda mare dyesenge pushajimatura, de gindisaras pekodi, le politikaicko organizmushura sigo ashimatura, le romengo baro historicko karingo trajo inkerdo. Le romengo identitashi so karingle romengi kumpania, vipaj granici intyal univerzalisho te avel.
Tyi kumpania bikhnel kon mashkar le romungri, thaj mashkar le lovaricka rom, haj mashkar le beasha, xape thaj hatyaripe chipindzaren. Variso kasavo phutyaripe , savo si o chacho rom, o majchacho rom. Kethanipe drom angla sakoneste kon phenel patyal pesko romanipe. Sar amenge, sar me, kon chachikane romane manusha sam, amenge trubuj anglal tephiras, lashe chachimasa, te phiras amare phralenge tehatyaras nanuma le vlashika romen, de vikodalen kon najkodol, kon amenca aven po drom.
Kon pale chi hatyarenpe kodalenge kon si, thaj nakade trajin sar kodo rom kon romanes vorbij, kodol pel dulmutane dromenge pelengo shanco zhan. Kadal chi inkren kaj kodol dulmutane manusha, kon bari kamle tekeren le romenge kathar o Rákóczi kon kamlas e slobodija, pa reformicko trajo o baro nacionalicko mishkipe ande kodi luma. Konpenga lavutasa haj penge prestishoza vazde pe opre andej bari Europa.
Thaj pale kade anda kado lil avrishajlen: te grizhinles, thaj opre tesikavasles kamas, koda le vlahikone romengo kuchimatura, le dulmutane butyange kon kadal keren kodol anglaj manusha dulmutane kuchimatura. Kadal ande bare bidendesi avri merel kodo manush thaj kumpania, kon inke ande peste phiravel pel manushengi univerzicko etnograficko pelengo intrago trajo so opre ashlyola, numa dujtrin kasave tanas opre: anda India ande xarkune butyange, le klopotura kon keren, le kasave sastrune butya, haj andal sarchini kerde butya kashtune butya thaj kade majdur, kethane le chachikane romane folklorosa, gilyalyimasa, thaj khejimanca, thaj lavutenca. Paloimanca, thaj kethanimanca najslobodo tekonfrontalin, o chachikano romano cirdipe kathar o Liszt Ferenc pe bareste dikhlo romani lavuta. Sole duj kucharimaturaj.
Thaj pale etnografijake o kethano dromesko programo ke kethane trubuj te keras butyi kodale bare etnograficko manushenca, thaj muzeologushonca, kon aha but deshebershenca aba kadal butya keren. Von kerenas kadi butyi vatunchi kana bare pharimatura resle, kana kommunisticko ideologia sas haj ande kadi malavnasphe kethane, kana telekamle te xoxaven le romengo romaipe etnikicko sasipe.
Loshas kodolake kaj si ame kasavo manush kon univerziticko zhanipesiles, thaj kon etnografijasiles. De kasavi bari butyi si angla mende sigo trubuj tekerasla. Te la kadi vorba na numa kodi hatyaras, vi kodi le sityaritorura, - mashkar kadal aba shelshelthaj panzhvardes si aba kadal manusha, kon romane manushaj, -le sociologushon haj sakoda le manushen kon po kethano drom amenca aven.
Palunes: o kethano dromesko programo le romengo vipal granici intyal pengo kethanipe kethanes kamen te keren, na numa ande Europa, vipal bare aba intyal kadi kamen te keren.
O identitashi amende khere haj internacionalicko butya demonshtrali ke amari nyevipe baro than del le lovaricka romenge vorbake, de kanak vi le beashengi vorba kamel opre te inkrel. Anda maro redakciovo kasave but manusha trajin thaj keren butyi, kon shukares vorbin e lovari shib, so kathar pengi dej sityile.E lovari shib zurales trubuj anda kodi vi paj granica intyal trajine manusha te hatyaren ame pale len.
Rostás - Farkas György
Moga, o zuralo rom
(Moga, a nagyerejű)
Varikana, kana le rom phirenas pa gaveste pe gaveste, sas jekh rom mashkar lende, Moga busholas. Kaj phirnas andekh foro, sas kothe jekh zuralo raklo, kon chi darajlas khonyikastar. Le foroske raja phendine le romenge, kana avri gele lende:
— Romale, shavale! Naj mashkar tumende kasavo zuralo manush, kon zhanelas te marel jekhe rakles? Ame daras lestar, ke kasavo zuraloj, akarso kamas te keras lesa, chi birisaras ame lesa.
— Si kathe jekh rom, kon zuraloj, lesko anav Moga, de voj daral sakonestar.
— Phenen leske, te avel kaj o forosko kher, na avla les khanchi bajo!
Kana khere avilas, anda mangelipe, sas pasha leste jekh eftabershengo cino shavo, kon taltosho sas, ke dandesa rakhadyilas.
— Moga! — phendine le rom-Sigo zhas kaj o forosko kher, ke te na irigren tut andre.
— Me korkoro chi zhav!
— Mishtoj, vi ame zhasa tusa savorazhene.
Kade kerdyilas. Beshline po vurdon, haj Mogasa geline kaj o forosko kher.
— Kathe som! — phenel o Moga romanes, ke voj chi zhanglas ungrika, numa romanes. O cino shavoro, kon lesa sas, boldas leski vorba. Akanak aba shaj avel kodo zuralo manush, ke o raklo kodi phendas, zhikaj chi arakhel jekh kaver zurale manushes, kon marela les, chi zhanel te xodinij. Mogas tordyardine avri vorta raklesa. Phenel o Moga:
— Anen mange jekh xaravlyi, de zuralyi t avel!
Andine leske jekh shelo. Krujal xutyildas pes shelesa, haj las bari sufla. O shelo shindyilas pes.
— Kado shelo naj lasho, t anen majzuralo!
Andine jekh vurdonesko perdal phanglo shelo. Vi kado krujal boldisardas pe peste, haj phurdelas jekh, de o shelo chi shindyilas pes.
— Kado shelo aba legmajfeder!
Kezdisardine te maren jekhavres. Moga numa chi kerdas khanchi, o raklo mardas les. Pe kadi o shavoro vorba das romanes.
— Moga, xutyil les, na muk tut, xutyil les kade, te merela!
Chi trubusardas majbut Mogaske, xutyildas les kade, sar lesko pashavro avri avilas po dumo. Kana muklas e rakles, khere ingerdas les, ki chi zhanglas inke chi te zhal.
— No Moga, so manges amendar, sa dasa tuke, ke kadi butyi kerdan.
De o Moga chi zhanglas te mangel khanchi, inke vi kher dinesas leske, de voj numa bagova (duhano) manglas. Sode lyuvavenca sas manusha, kodolendar mangline o duhano. Jekh gono pherdo kerdyilas. Inke kodi manglas o Moga, sar shaj kerel mangelipe ando gav.
Phirdas, haj maglas pa kher pe kher. Jokhar kothe reslas kaj kado kher, kaj beshlas o raklo, kasa mardas pes, haj mardas les. Chi kamlinesas andre te muken les, de o raklo opre pinzhardas Mogasko glaso, haj phenel:
— Muri, dej, na nashaves kodole manushes, me pinzharav les, akhar les andre, haj de leske, so voj mangel. Moga andre avilas ando kher.
— Ashun Moga! Me inke chi dikhlom kasave zurale manushes, desar rakhadyilom. Xutyil muro vast, ke me mero, mashkar tye vast.
Xutyilen jekhavreske vast, haj o raklo mulas.
Zhal karing khere po drom Moga, dikhel jekh lubenyicanca pherdi phuv. Bokhalo sas, haj so gindisardas pes, xala lubenyica. Angle las peski shuri, haj zhikaj shingerdas le lubenyici, kana jekh lashi kerdyilas. Kezdij te xal. Aven duj rakle, gornyikura sas, ke von dikhen Mogas, so kerel. Kethane phangline les, sar ingren kaj le shingale. Dorasa vi phangline Mogas, haj geline kaj o forosko kher. Kana avri resline kaj o barruno drom, so dikhen, avel o intezevo, grofosko manush, haj voj dikhel kodo, duj rakle irigren le romes.
— So kerdas kado rom?
— Kethane shingerdas le lubenyici, haj akanak ingras ame kaj e shingale kadale romes.
— Azhukaren feri, maj me perdal dav les shingalenge.
O grofosko manush tordyilas hintovosa (vurdonesa), duje grastenca. Pala vurdon phangline le Mogas, ashvaresa. Kana zhalas o vurdon, o shavoro vorba das Mogaske, ke vi akanak Mogasa phirdas.
— Xutyil Moga, na muk tut, xutyil les kade, o vurdon chi zhanel te mishkij!
Vi tordyile le grast, haj vi vurdon. Mogas mukline, chi ingerdine khatikaj.
Pala duj-trin kurke, pale gelas o Moga te mangel manro. Sas kothe pashes jekh bar, pherdoj drakhenca, kadi bar rajeski sas. Sas kothe jekh zolba, kaj beshlas jekh bari shipurka, jekh bari rajkani shipurka. Kado sap ingerdas gaveske bakren. Pe zolba avri sas iskirime, khonyik chi t avel akorde, ke o sap mudarel les. Moga chi zhanglas te ginavel, kothe gelas kaj e zolba. O shavoro lesa sas. Zhanas andre ande zolba, kana o shavoro phenel:
— Moga! Avel e rajkani shipurka! Le angle tyi rolyi, haj malav la, kade, te merela!
Sas Mogaske jekh bari rolyi. Jekh maladas pe rajkani shipurka, mulas. De kado sap zuralo sas, peska porasa kabor maladas, sar e kheresko zido jekh rig avri boldino kerdyilas. Moga avri avilas anda zolba. O gornyiko dikhlas kodo, kana Moga intya phirdas, de chi zhanglas so sas kothe. Kothe reslas lende.
— So kerdan kathe more?
— Somas andre ande kadi zolba te mangav manro!
— Chi darajlan kathar rajkani shipurka?
— Na me! Mudardom la!
— Mudardan la?
— De ma pushke te na!
— Te dikhas la!
Kana dikhle le sapes, kon mulas, o gornyiko kodi phendas:
— Av manca kaj o grofosko manush, del tuke variso, love, xamasko. Kothe o gornyiko phendas, sar kado rom mudardas e sapes. O manush dikhlas, so si ando Mogasko vast. Jekh bari rolyi, jekh rikitasa avri cirdino kasht. Kodo sas leski rolyi.
— Ashun pe mande Moga! So doris mandar, dav tuke. Manges zolba, te na beshes ande cerha, mang so kames?
— Raja tyo baripe! Chi trubuj man kher, ke kodo kasavoj, sar e robija, majmishto mange e cerha. Numa but duhano den mange!
Jekhar o cino shavoro gelastar pasha leste. Khonyik chi zhanglas kaj gelas. Moga kothe sas kaj beshlas e kumpanija. But romane shavora sas krujal leste. Phendine leske.
— Moga, zha opre pe kasht, an amenge chiriklyaki kujburi, haj anre!
O Moga gelas opre, ke shavora dine les duhano. Kana opre zhalas po kasht, haj unzol pala kujburi, so dikhel, jekh sap sas ande kujburi. Muklas o kasht, haj tele perlas. Vi mulas.
Le cine shavores ingerdine le beng, kade Mogaski zor gelastar. Kado shavoro das les zor.
Rostás - Farkas György
Jek kanraleski historija
Jokhar dulmut, po sunto G
yörgy-Plaj, avlas manca ande jakha, o Vendelke e kanralengo krajoro. Ratyi sas, ablyonas e cherhaja, ando vesh.
But patra sas pe phuve ande shonitesko nuro jokhar-jokhar abdyolyas jek-jek brishindesko piko paji. Kado shutas shukarseke amare ratya. E pacha feri e kanralesko zhape phaglas vurdonesa avilom pekado dulmutano than kaj kadi vatra, so varikana, amare phurenge thana sas.
O lungo drom pharo, haj khino sas. Mure jakha daba zhanglom puterdes te inkrav, katharo pharo khinyipe kana angla mande maladyilom, kasa aba muro angluno trajo mishto pinzharos, e vendelesa e kanraleske krajoresa. Duma das mande.
– Seros inke pe mande, tu poetona? Ande sunto ragna maladyilam ande kodola khangeraki bar kaj ablyonas e memelya. Kothe somas me klopotari – seroj pe tute, sartena serojas. Sar trajis, sosi tusa, cino kanralo?
– Muk te phenav tuke mure trajosko pecijipo.
– Ashunav tu Vendelke.
– Vi me rom somas, vi mure nyamongi phuv e India sas, sar tumari.
– Haj sostar kerdyilan kanralo, Vendelke?
– Angla mura nyipotura bari bida kerdom, ande kode trubuj pe phuv sar kanralo te trajij muro trajo.
– Opre muntuj tu anda tye bare bezexa de trubuj te zhanav, soski bida kerdan. O Vendelke zurales rovelas.
– Zhanes jokhar, zurales dulmut, kana e rom mukhle pengo dulmutano them, jek bari bari butyi phiravnas ande pende so but shela bersh inkerde. kathar kodi asshile romenge le rom, ke pengo chachipe chi phende avri khanyikaske zhangle, ke lengi zor ande kadi si.
Telal bare armaja sas, so pe pengi dulmutani phuv shute, angla kodi sar kathe avile
– Phen avri, sosas kodi butyi, anda soste avri phendan amare sune.
– But shela bersh kaj phiravav le ande mande, daramnes de tuke phenav. De kodi mangav, tu poetona, chi tu na phen khanyikaske.
Maj pashe cirdas pe karingma, haj lokhes das duma ande leske jakha manushesko duk lom sama. Kana rudyisardas, vi angla mande dacholas jeko vesh, jek ab, haj ande kodo. Jek shukar choxanyi najilas, jek naj romani jek cera trubusardasas hody te mukav anda late vime amari, kumpanija. De muri godyi palpale aviles… Trubuj te zhanas, soj kodi e kethanipeski zor, so but shela bersh kethane xuttyilel amen., Kodo te patyas ande jekhavreste jekhavres te na xoxalas.
Na feri te zhanas, vi te hatyaras, hody-ame, rom-jek sam, ande but manusha jek jilo sam. Kade trubuj te avas jekhavreste, sar amaro las kaj amaro shero – gindisardom man. Haj kade dom duma:
– Hatyarav, anda tyo jilo vorbisarsan haj chachikanes bunusardan so kerdan tye bezexa manushenca, romenca. Tordyol tyo glaso? Tyo rovipe ande tyo dyi avel. Na rov! Dik tromanes ande mure jakha! Phen kodi te muntuj tut opre telal tye bezexa so kerdan e romenca, lenge keres butyi míg trajis. Sityuv kon pesko nipo avri phenel, kodo vi angla peste kerel bezexa. Kado kade si. Kon bida kerdas trubuj te zhanel. De me kon peske niponge butyi kerel, me.
Haj mure phrakeske lav tu!
Na bister, kado na feri tut, sol doj dujzhene pe patyiv trubul te ingrel. Trubuj te colaxaras, patyivasa kerasa butyi amare niponge, haj chi xoxavas len. Trubuj te phenas ame rom sam te na lazhas. muro phral! Akanak aba vi kodi trubuj te phenas la lumaxe.
– Najisarav poetona. Mishto xutyilav tyi vorba, haj kodi mangav, phen sakoneske te sityol amaro nipo. Te na keren bari bida.
Efta sane lavutára
(SHINDAS O BRECHINARI)
Sas jokhar jek chorro Rom, pe gavesko agor beshelas. But shavora sasles,
haj anda kodola trajijas so ando besh kidelas, haj ando gav phiravelasle, haj biknelasle.
Ando gav beshenas chache ROM, haj romungura. Ande pachate beshenas chi azbanas jekhavres.
O chorro ROM gelas detehara ando vesh, te anel po dumo kasht.
De vi phanglas sode birisardas.
Zhal peske loshasa, ke gindisardas avla sosa kiravel e Romnyi e bute shavorenge.
Kade sas, ke e shukar romnyi zhal detehara ando gav, pe peske thana, kaj peske gazzha, haj toccajki, haj anla kattyi xamasko, te shaj kiravel peske shavorenge.
De haj vi resel khere bara losshasa, haj vi shol tele pa pesko dumo e kasht.
Nashen angla leste e shavora, haj vi pushen les. Tata, e mama chi avilas tusa? Manca? Haj sar te avilo, haj me ando vesh gelom pala kasht, haj voj atunchi inke khere sas.
Kaj si tumari dej?
Haj kana tu gelantár, pala tute na pa but vi voj gelastár.
Haj chi phendas ke kaj zhal? Phendas zhal kaj e phuri gazhi - pala xamasko.
Gelas muri chorri, de aba mizméri nachilas, so shaj si lasa?
Shavorale! So tata? So phenen zhav dikhavla, hajkam rakhavla pe lake varisave dulmutane thana.
Haj zha amaro dad, te gindis.
De majanglal, phabardas andre, tato te avel pe shavora, palakodi gelas ando gav te rodel peska romnya. Haj trubuj te rodella, haj te rakhella, phenlas akanak o DACHI, te trajijas.
Haj ci zhal muro koka o chokano te rodel peska lasha, somnakuna rupuna romnya. Zhal-zhal chorro, haj ci resel ando gav kaj-e kirchima. Gindijpe. Si mande 2-3 kresara, so te kerav? Trubujas te kinav manro e shavorenge. Khino som ci jek piko retyija mishto perlas mange, de zhav ande pav mange jek cini retyija.
So del o Del, o Rom macipe, kathar o dikhipe. Leski romnyi ande lavutareski angalya romnyi ande lavutareski angalya beshel.
Muri somnakuri romnyi!
Soj kadi, haj e shavora khere meren bokhatar. Hej Pistóni ke o Rom Pistóni Busholas. Phendam Tuke butivar, shakona romnyasa, haj lyuvavasa te na zhas andej kirchima.
E Kristina ke kade busholas e Romnyi – farcipe gilyabel ande romeski angalya.
Haj ci phenel e Pishtoneske o lavutari. Av manca birkozni te san majzuralo shaj ingres tya romnya. Haj ci zhan birkozni. Birkozin mure dile, ande phuv maven jekhavres, kade hogy av tele devla, haj dik.
So gindij o Pishtoni – del duma peska romnyake. Ternye sain e lavutaresko brechinari.
Haj lel e Romnyi lel angle ande koshnyi ca e shuri haj zhal kothe kaj e duj rom. Chi ande mure sune chi gindi sardomas kodi so atunchi pecisajlas. De so gindin so?
Chi zhanas. De atunchi akanak shon kan.
Gelase shular romnyi haj e peske romesko brechinari shindolas. Kade lesko jek bast a shilas slobodo, haj o lavutari mardasles. Palakadi kodi phenav tumenge, na patyav ande romnyate!!!
Haj inke jek.
Shukara romnyasa, haj lyuvavasa, na zha mashkar le rom, haj andej kirchima.
(Illusztráció: Péli Tamás grafikája)
LE KHAMESKE SHAVORA
Várikana zurales dulmut, kana e luma kerdyilas, kana o manush o rom dyesenca shaj zhalas, sakana jekhhe kavre manushesa rakhadyolas.
Zurales patyivinas kadal rakhadymatura, ke e manushan fajas te zhanen pa jekhavreste, majfeder pe kadale save andak kaver them avenas.
E strajinen than haj tato xaben denas.
Puterde mujesa ashunenas e dulmatane paramichi.
E romen ande kodi luma inke sasle patyiv. Patyivara le nasla ande kodi vrama, kaj le vatri, haj durutnes ashunenas e phure romeske paramichi.
Akanak pale ávri phenav tumenge, hoj amen Romen kathar, soste si kasavi shukar kalyi morchi, ke trubuj te zhanen.
Varikana vi amen kasavi galbeno morchi sas, sar tumen.
Varikana vi ame kasave parne samas sar tume.
Inke kasaves, parne roma! – das duma jek terno shavo. Bendyale manusha nashade amen anda amare vatri, pe amare shejan, haj romnyan zor kerde. Kon perdal trajisarde kodol trabi, kodol nashletar. Kade kerdyila ame bi themeske, a lumake dromara. Ke nas amen than, vi gada feri kattyi sode pe amende sas, shaj zhanglam kodi, ke pe kasave thana trubuj te zhas, kaj vipe phuv shaj sovas, haj tates pekel o kham.
Detehara e khamesa ushtyasas, haj kothe inkarsas amaro muj e khameseske, haj kade pekelas pe amende o sunto kham, sar pe chiriklya.
Kana ande amende nakhadam haj pherdyilam kathar o mur, majdúr gelam.
Feri dikhelas pala amende o kham sako detehara kamaimasa pe amende assalas.
Vi ame zurales kamasas e khames, ke anda lesko assaipe zorr lam.
Kadi vi zhanlas o kham, ke aba vi atunchi zurales, phuro sas, haj karing amende e phure gadyaveraj.
- Pe soste avlas lasho kado amenge? - Pushlam la phura drabarovica.
- China chi zhanav - gindijaspe o kham. Dore anda kode ke man naj shavore.
O kham tele unzilas, kaj le rom, haj savoran shukares pe kaleste makhlas andre.
Chi zhanasas so te keras andej bari losh ke kasave shukara kerdyilam.
De amari losh na butijag inkerdas, ke e manusha, xolyajle pe amende, haj volyasa nashade amen.
- Drago skumpo kham! – Kade das duma muro baro papo kaj o kham.
- Ova mishto avlas amenge tyo grizhipe, kamipe. Ame loshasa avesa tye shavora, te makhes ame andre pe shukar kaleste.
Atunchi e manusha aba dural opre pinzharena amen, haj zhanena ke ame tye shavora sam.
Kaj e vatra kaj phabolas e jag, pahosajlas e mosura, e manusha, tele sheresa, ando lashavo, ashunenas e pureske paramichi.
- Atunchi o kham nasulyipe kerdas tumenca – das duma jek deshe bershengo shavoro. – Ova ova muro shavoro! O kham nashtig zhanglas, ke o barimo phutyaripe, soske xolya anel nagle anda jilo.
Andakade phiras e lume ame rom, ke te ashasas pe jek than, atunchi tele trubujas te phenas pa amari rang, so vi amari slobidijaj jokharsa.